Η ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΘΕΟΛΟΓΙΑ ΣΤΗ ΜΕΤΑ-ΝΕΟΤΕΡΙΚΟΤΗΤΑ

 

Ἡ Ὀρθόδοξη θεολογία στην μετα-νεωτερικότητα.

 

(Ἡ ἀποστολή τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας στόν σύγχρονο κόσμο)

 

 

Tό μήνυμα τῆς Ὀρθοδόξου θεολογίας, ἀγγίζει ὅλους τούς ἀνθρώπους, ὅπου γῆς, δεδομένου ότι μπορεί να έλθει σε ἐπικοινωνία με τά σύγχρονα θρησκευτι­κά, φιλοσοφικά, ψυχολογικά, κοινωνικά και ἐπιστημονικά ρεύματα τῆς ἐπο­χῆς μας, και νά κάνει διάλογο μαζί τους.

  

H Ὀρθόδοξη θεολογία ἔχει λόγο καί διαλέγεται με ὅλα τά σύγχρονα ρεύματα ,σε ὅλη την οἰκουμένη, δίνοντας  συγ­κε­κριμένες ἀπαντήσεις πού ἀνα­παύ­ουν τόν ταραγμένο ἄνθρωπο τῆς ἐποχῆς μας, ὅπου γῆς.

 

 Είναι γνωστό ὅτι ὑπῆρξε τομή στην ἱστορία τῆς Εὐρώπης πού ὀνομάστηκε 

Νεώτεροι χρόνοι ἤ Νεωτερι­κότητα, κατά τόν 17^ο  καί κυρίως 18^ο αἰώνα, κατά την ὁποία ἀσκή­θη­κε ἰσχυρή κριτική στήν κατάσταση πού ἐπικρατοῦσε στην Εὐρώπη κατά τούς Μεσαιωνικούς χρόνους, δηλαδή τήν Σχολαστική θεο­λογία με την Φεουδαλιστική κοινωνική καί πολιτιστική νοοτροπία της.

 

Ἔτσι, στούς νεωτέρους χρόνους με τόν διαφωτισμό ἀνατράπηκε τό κοσμοείδωλο τῆς μεταφυσικῆς πού ἐπικρατοῦσε στην Εὐρώπη μέχρι τότε καί δημιουργήθηκε ένα  νέο κοσμοείδωλο, δηλαδή ὅτι ὁ ἄνθρωπος πρέπει νά στηρίζε­ται στον ἀνθρώ­πινο λόγο και τήν παρατήρηση 

διά τῶν αἰσθήσεων.

Ὅμως, μετά τούς νεωτέρους χρόνους, και τόν διαφωτισμό, ἀκολού­θη­σαν οἱ μετανεω­τερικοί χρόνοι, στους ὁποίους ὁ ἄνθρωπος ὑπερέβη την νεωτερικότητα (δια­φω­τισμό) και εἰσῆλθε στην μετανεωτερικότητα, μέ διάφο­ρες ἀντιλήψεις.

 

Ὁ Kenneth Gergen, Κα­θη­γητής Ψυχολογίας στό Κολλέγιο Σουόρθορ, θα δώση τά χαρακτηριστικά στοιχεῖα τῆς μετα­νεω­τε­ρικῆς ἐποχῆς, πού εἶναι

«ἡ ἀμφισβήτηση τῆς αὐθεντίας»,

«ἡ κα­τάρ­ρευση τῆςλογικῆς τάξης»,

«ἡ ἀπώλεια τοῦ ἀναγνωρίσιμου», δηλα­δή

ἡ ἐπικράτηση τοῦ πλου­ρα­λισμοῦ.

 

Σήμερα, στόν Δυτικό κόσμο κυριαρχεῖ τό  Woke  culture   κίνημα πού συνιστᾶ ἀφύπνιση, ὅπως θεωροῦν και ἐπανάσταση στις ἀπαράδεκτες διακρίσεις πού τούς ἐπιβάλλει ὁ δυτικός πολιτισμός καί 

«ὁ λευκός ἄνδρας».

 

Ἔτσι, προσπαθοῦν να ἀποδο­μήσουν ὅλο τό σύγχρονο κατεστημένο τῶν διακρίσεων.

 

Σ αὐτήν την ἐποχή βρισκόμαστε, καί ἡ Ὀρθόδοξη θεολογία κα­λεῖται να διαλεχθῆ με τον μετανεωτερικό ἄνθρωπο, χωρίς, βέβαια, να ἀποκλείεται ἡ ὕπαρξη και 

νεωτε­ρικῶν ἀπόψεων. 

 

Αναφέρονται μέ συντομία μερικά ἐνδεικτικά παραδείγματα για να φανῆ ὅτι

ἡ Ὀρθό­δοξη θεολογία διαλέγεται με τόν σύγχρονο μετανεωτε­ρικό κόσμο.

 

α) Ἡ θρησκεία,

ὅπως ἐκδηλώθηκε σε ὅλους τούς αἰῶνες, ἐκφράζεται ὡς :

μαγεία (ἐξιλέωση τοῦ Θεοῦ)

δεισιδαιμονία 

(ταύτιση κτιστοῦ και ἀκτίστου) και

μυστικισμός 

(ἐπιστροφή τῆς ψυχῆς στον ἀγέννητο κόσμο τῶν ἰδεῶν).

 

Στους μετανεωτερικούς χρό­νους ἡ θρησκεία ἐκφράζεται ὡς συγ­κρι­τισμός και ὡς χρησιμοποίηση ψυχοτεχνικῶν μεθόδων για την ἀπό­κτηση τῆς ψυχικῆς ἠρεμίας καί πολλές φορές ἐργαλειοποιεῖται γιά γεωπολιτικούς σκοπούς.

 

Ἡ Ὀρθόδοξη θεολογία, διδάσκει ὅτι

ἡ Ἐκκλησία δεν εἶναι θρησκεία με τά χαρα­κτη­ριστικά πού ἀνέφερα προηγουμένως, ἀλλά

ἡ Θρησκεία εἶναι ἀσθένεια καί ἡ Ἐκκλησία εἶναι

ἡ θεραπεία της.

Ὁ Χριστός δεν ἐνηνθρώπησε

για να ἱδρύση μιά Θρη­σκεία,

ἀλλά για νά κάνη Ἐκκλησία, δηλαδή

μιά κοινω­νία με­τα­ξύ Θεοῦ και ἀνθρώπου, για να διακηρύξη τήν φιλαν­θρω­πία τοῦ Θεοῦ προς τον ἄνθρωπο και τήν φιλανθρωπία τοῦ ἀνθρώπου

προς τόν κάθε πλησίον.

 

Ἡ Ἐκκλησία εἶναι πνευματικό θεραπευτήριο πού θεραπεύει τον ἄνθρωπο, ὥστε ὁ ἄνθρωπος νά διακρίνεται ἀπό τήν φιλοθεΐα και τήν φι­λαν­θρωπία.

 

β)Ἡ σύγχρονη δυτική θεολογία  

προσαρμοζόμενη στην μετανεωτε­ρι­­κότητα ἀνέ­πτυξε τον νεοθωμισμό πού τόν συνδέει με τόν περσο­να­λισμό και τήν Βιβλική κριτική, με τον συγκριτισμό-σχετισκισμό-ρελα­τι­βισμό.

 

Ἡ ὀρθόδοξη θεολογία παραμένει στίς βάσεις

τῆς ἀποκαλυπτικῆς θεολογίας πού συνδέει τον ἄνθρωπο με τόν Θεό και ὁμιλεῖ για τό κατ’ εἰκόνα καί καθ’ ὁμοίωση μέσα ἀπό τήν θεολογία

 

τῆς καθάρσεως, τοῦ φωτισμοῦ και τῆς θεώσεως.

 

γ) Ἡ μετανεωτερική φιλοσοφία 

ἀποδεσμεύθηκε ἀπό τήν μεταφυ­σική και ἔγινε ὑπαρξιακή, ἀσχολεῖται κυρίως με τά ὅρια τῆς ὕπαρξης, τήν ζωή και τόν θάνατο.

Ἔτσι, ἐνῶ στούς νεωτερικούς χρόνους ἐπικρατοῦσε

 

ἡ λογικο­κρα­τία (Ντεκάρτ) καί

ἡ αἰσθησιοκρατία 

(Τζών Λόκ, Ντέϊβιντ Χιούμ),

ὁ Κάντ μίλησε για τήν

ὑπερβατολογική ἀρχή,

πού εἶναι πέρα ἀπό τήν λογική και τις αἰσθήσεις καί

ὁ ἄνθρωπος ἐνδιαφέρεται για την ἐλευθερία τῆςὕπαρ­ξης.

 

Ἐπίσης, νά θυμίσω τόν Γερμανό φιλόσοφο Χάιντεγκερ πού ἔκανε λόγο για τό

«εἶναι» και τό «παρεῖναι» 

(ζάιν και νταζάιν),

Για τά τρία γνωρίσματα τοῦ ἀνθρώπου, δηλαδή

τήν «ἐγκατά­λειψη», τήν «ἔκσταση»,

τήν «παρον­τικότητα».

 

Ἀκόμη, νά θυμίσω τον Σάρτ πού προέβαλε την ὕπαρξη, ἡ ὁποία προηγεῖται τῆς οὐσίας, τόνιζε την ἐλευθερία τῆς ἐπι­λογῆς τοῦ ἀτόμου, γι’ αὐτό ἔλεγε ὅτι ὁ ἄνθρωπος

 

«εἶναι καταδικασμένος να εἶναι ἐλεύθερος».

 

Ἡ θεολογία μπορεῖ να διαλεχθῆ με τήν σύγχρονη ὑπαρξιακή φιλο­σοφία, διότι εἶναι ἐναντίον τῆς μεταφυσικῆς και ἐπί πλέον ἀσχολεῖται

με τόν πυρήνα τῆς ὕπαρξης πού εἶναι ὁ νους,

διά τοῦ ὁποίου μπορεῖ να ἀποκτήση κανείς ἐμπειρία τοῦΘεοῦ, ὁ Ὁποῖος δεν εἶναι μεταφυσικό Ὄν, ἀλλά Θεός ἀγάπης, ὁ Ὁποῖος ἐνηνθρώπισε, ἑνώ­νον­τας το ἄκτιστο με τό κτι­στό.

 

 

δ) Ἡ μετανεωτερική ψυχολογία 

ἀποδεσμεύτηκε ἀπό τήν φιλοσοφία και τήν βιολογία και ἔγινε ἐσωτερική, ὑπαρξιακή.

Ἔτσι, ἀναπτύχθηκαν οἱ διάφορες ψυχανα­λυτικές θεωρίες.

   

Υπενθυμίζονται οι τρεῖς ψυχολογικές σχολές τῆς Βιέννης, ἤτοι :

 

τήν «θέ­ληση για ἠδονή» τοῦ Φρόϋντ,

τήν «θέληση γιά δύναμη» τοῦ Ἄντλερ και τήν «θέ­ληση γιά νόημα» τοῦ Φράνκλ.

 

Ἐπίσης, υπενθυμίζεται ὅτι στην ἐποχή μας ἡ γνωσιακή ψυχολογία συνδέθηκε με τις νευροεπιστῆμες.

 

Στην Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ἔχουμε μιάν ἰδιαίτερη ψυχοθεραπεία, πού ἀχολεῖται με τό λεγόμενο ὑποσυνείδητο και ἀσυνείδητο, δηλαδή

τόν νου πού τώρα εἶναι σκοτεινός καί πρέπει να φωτισθῆ, να γίνη ὑπερ­συνείδητος.

 

ε) Ἡ μετανεωτερική  κοινωνιολογία 

εἶναι ἐναντίον τοῦ Φεου­δα­λι­σμοῦ, ὅπως ἀνα­πτύχ­θηκε  στήν Δύση, κατά τόν Μεσαίωνα,σύμφωνα μέτόν Μάρκ Μπλόχ στό περίφημο βιβλίο

«ἡ φεουδαλική κοινωνία», ὁ ὁποῖος φεουδαλισμός

ὄχι μό­νον ἀλλοίωσε τήν Δυτική Κοινωνία, ἀλλά και την ἴδια τήν δυτική θεο­λογία.

 

Εἶναι χαρακτηριστικό το ἔργο τοῦ Μάξ Βέμπερ

«ἡ προτεσταντική ἠθική και το πνεῦμα τοῦ καπιταλισμοῦ», ὁ ὁποῖος δείχνει πῶς το πνεῦμα τοῦ καπιταλισμοῦ ἔχει σχέση μέ τήν προτεσταντική ἠθική.

 

Ἐπί­σης, ἡ μετα­νεωτερική κοι­νω­­νιολογία συνδέεται με τήν παγκοσμιοποίηση και την πολυπο­λιτι­σμικό­τη­τα.

 

Ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ἔχει μιάν ἰδιαίτερη κοινωνιολογία πού εἶναι καρπός τῆς ἐμπειρίας τοῦ Θεοῦ, ὅπως φαίνεται στίς 

«Πράξεις τῶν Ἀπο­στόλων»,

ὅτι ἡ Ἐκκλησία ζοῦσε μέ κοινοκτημοσύνη και κοι­νο­χρη­σία, μετατρέποντας τήν φιλαυτία σέ φιλοθεΐα καί φιλανθρωπία,την ἰδιο­τελῆ ἀγάπη σε ἀνιδιοτελῆ, και δεν ἔχει καθόλου σχέση με φεουδαλι­στικά κοινωνικά συστήματα.

 

Τέλος,

στ) ἡ μετανεωτερική ἐπιστήμη 

ἀντιλαμβάνεται ὅτι πρέπει νά θέση κανείς κανόνες ἠθικῆς, ὥστε ἡ γνώση πού παράγεται να ὠφελῆ τούς ἀνθρώπους και να μή τούς βλάπτη.

Ἔτσι, γιά παράδειγμα,

ἡ ἐπιστήμη τῆς Μοριακῆς Βιολογίας πού συναν­τή­θηκε με τήν Γενετική Μηχανική, συν­δέθηκε με τίς θεωρητικές ἐπιστῆμες και ἀναπτύχ­θηκε ἡ ἐπιστήμη τῆς Βιοηθικῆς.

 

Ἡ Ὀρθόδοξη θεολογία

δεν ἔρχεται σε ἀντιπαλότητα με την ἐπι­στήμη, διότι θεο­λογία και ἐπιστήμη κινοῦνται σέ δύο διαφορετικά ἐπίπεδα και χρησιμοποιοῦν δι­πλῆ μεθοδολογία γνώσης, ἄλλη εἶναι ἡ γνώση τοῦ νου και ἄλλη εἶναι ἡ γνώση τῆς λογικῆς.

 

Ἔτσι, ή Ὀρθόδοξη θεολογία,δεχό­μενη την ἐπιστήμη τῆςΜοριακῆς Βιολογίας και την ἐπιστήμη τῆς Βιοη­θικῆς, ἀντιμετωπίζει ὅλα τά σύγχρονα προβλήματα με τήν λεγό­μενη Βιοθεολογία.

 

Γενικά, στόν σύγχρονο μετανεωτερικό κόσμο ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλη­σία με τήν θεο­λογία της ἔρχεται δημιουργικά σέ διάλογο μαζί του, χωρίς φανα­τι­σμό και ἀντιπαλότητα, ἀλλά με ἠρεμία καί νηφαλιότητα για τό καλό τοῦ ἀνθρώπου.

 

 

 

(Απόσπασμα ομιλίας του Μητροπολίτου Ναυπάκτου, κατά την ἀπονομή τοῦ τίτλου τοῦ ἐπιτίμου Δημότου και τοῦ κλειδιοῦ τῆς πόλεως Ἀγρινίου, στην τελετή που πραγματοποιήθηκε Τρίτη, 11 Ἰουνίου 2024, στην αἴθουσα συνεδριάσεων τοῦ δημοτικοῦ Συμβουλίου τοῦ Δήμου Ἀγρίνου.)